Dân gian thường nhắc đến thuật ngữ “U nang nước buồng trứng” nhưng thực ra đây là một thuật ngữ không được dùng nhiều trong Y học. Loại nang này thực sự có tên gọi là “nang nước cạnh buồng trứng” hoặc “nang nước cạnh tai vòi” hoặc “nang nước Morgagni”.
Định nghĩa
Đây là một loại nang có chứa dịch ở bên trong, vị trí nằm cạnh buồng trứng hoặc phía dưới tai vòi và thường ở 1 bên. Kích thước của nang nước cạnh tai vòi thường thay đổi, dao động từ 0,5 – 20 cm và có thể gây nhầm lẫn đây là một khối u buồng trứng nếu vị trí nằm ngay cạnh buồng trứng.1
Nang nước cạnh tai vòi chiếm tỉ lệ khoảng 5 -20% các khối u ở vùng chậu của người phụ nữ. Nang nước này thường không gây ra triệu chứng, các dấu hiệu nhận biết thường là những triệu chứng khi có xảy ra biến chứng: nang lớn, xoắn nang, vỡ nang, xuất huyết và tân sinh.2
Hình ảnh có chứa nội dung nhạy cảm, bạn đọc cân nhắc trước khi xem
Xem
Nang nước cạnh buồng trứng thường xuất hiện ở lứa tuổi 30 – 40, những phụ nữ trẻ hơn thường ít gặp. Tuy nhiên những nang nước cạnh buồng trứng ở những bé gái vị thành niên thường có kích thước lớn hơn so với những lứa tuổi khác.1
Nguyên nhân của nang nước cạnh buồng trứng có nguồn gốc từ sự phát triển bất thường lúc phôi thai. Bào thai có 2 hệ thống ống, tên là ống Wolff và ống Muller. Ở bào thai nam: Ống Wolff sẽ phát triển trội hơn để hình thành nên hệ sinh sản nam và ống Muller sẽ tiêu đi.
Ngược lại ở bào thai nữ, ống Muller sẽ phát triển trội hơn để thình thành hệ sinh sản nữ và ống Wolff sẽ tiêu đi. Tuy nhiên một số trường hợp ống Wolff không tiêu biến hoàn toàn và còn lại những di tích, sau này hình thành nang nước cạnh tai vòi hay nang nước cạnh buồng trứng.3
Nang nước cạnh buồng trứng/ nang nước cạnh tai vòi cũng có thể bắt nguồn từ sự phát triển bất thường của lớp tế bào trung biểu mô lót bề mặt phúc mạc.4
Cho đến hiện nay, yếu tố nào làm tăng nguy cơ mắc nang nước cạnh tai vòi/ nang nước cạnh buồng trứng còn chưa được biết rõ.3
Đa số các nang nước cạnh buồng trứng có kích thước tương đối nhỏ, nếu chúng vẫn giữ nguyên kích thước đó thì hầu như không gây ra bất kì triệu chứng gì. Bệnh nhân tình cờ phát hiện qua siêu âm phụ khoa hoặc siêu âm bụng qua các lần khám sức khỏe hoặc khám vì bệnh lí khác.
Trường hợp u có kích thước lớn sẽ gây ra đau bụng vùng bụng dưới, hoặc cảm giác nặng tức vùng bụng dưới.1
Những nang có kích thước quá lớn sẽ gây chèn ép các cơ quan xung quanh gây ra những triệu chứng chèn ép: thận ứ nước, ra huyết âm đạo bất thường hoặc đau khi quan hệ tình dục. Một số trường hợp khác sẽ bị tiểu lắt nhắt nhiều lần hoặc táo bón.3 5
Nang nước buồng trứng có thể gây một số biến chứng sau nếu không được phát hiện và theo dõi thường xuyên:3
Xuất huyết
Khi nang nước bị vỡ, sẽ làm đứt các mạch máu nằm ở thành nang, dẫn đến máu chảy vào ổ bụng. Nếu các mạch máu bị đứt có kích thước lớn, khó tự cầm máu sẽ có nguy cơ máu chảy nhiều trong ổ bụng hay còn gọi là xuất huyết nội.
Xoắn
Cũng giống như các loại u buồng trứng khác, nang nước cạnh tai vòi/buồng trứng cũng có khả năng gây xoắn dẫn đến thiếu máu nuôi buồng trứng và tai vòi. Khi tình trạng này diễn ra, bệnh nhân sẽ có những cơn đau bụng dữ dội kèm theo một số triệu chứng như bồn nôn, nôn hoặc sốt nhẹ.
Xoắn là một biến chứng nguy hiểm có thể gây ra hoại tử buồng trứng và tai vòi, việc điều trị trễ sẽ rất có khả năng phải cắt bỏ buồng trứng và tai vòi, dẫn đến ảnh hưởng khả năng sinh sản sau này. Do đó, việc điều trị cho những tình huống này luôn được ưu tiên cấp cứu.
Vỡ tai vòi
Tai vòi (ống dẫn trứng) là một cơ quan nối giữa buồng trứng và tử cung, đảm nhiệm chức năng vận chuyển trứng vào buồng tử cung, từ đó giúp người phụ nữ đậu thai. Để đảm bảo chức năng này, cần có một vòi trứng mềm mại với hệ thống các lông chuyển hoạt động bình thường ở bên trong lòng ống.
Nếu nang nước có kích thước quá lớn nằm vị trí gần tai vòi. Khi xảy ra tình trạng vỡ nang nước cũng có thể sẽ kéo theo gây vỡ tai vòi (ống dẫn trứng). Nếu tình trạng này xảy ra có thể ảnh hưởng đến chức năng sinh sản sau này của người phụ nữ. Đo sẽ làm biến dạng hoặc để lại sẹo trên tai vòi, hoặc phải cắt bỏ tai vòi…
Ác tính hóa
Đa số các nang nước cạnh buồng trứng/ nang nước cạnh tai vòi là một cấu trúc lành tính. Tỉ lệ ác tính đối với những loại nang này còn có sự khác biệt qua các nghiên cứu khảo sát. Tuy nhiên nhìn chung, tỉ lệ các nang giáp biên ác hoặc ác tính rất thấp, cho đến nay cũng chỉ có một vài ca bệnh được ghi nhận.6
Nếu chưa mắc bệnh nang nước cạnh tai vòi/ nang nước cạnh buồng trứng: các chị em nên khám phụ khoa định kì ít nhất 1 lần/năm. Không những để siêu âm tầm soát có mắc nang nước cạnh buồng trứng hay không mà còn tầm soát các loại u buồng trứng khác nguy hiểm hơn.
Nếu đã được chẩn đoán nang nước cạnh buồng trứng/ tai vòi: Người bệnh nên tuân theo lịch hẹn tái khám của bác sĩ đề ra hoặc tái khám sớm hơn nếu có những triệu chứng bất thường. Không nên tự ý điều trị tại nhà hoặc áp dụng các phương pháp dân gian khác khi đã có triệu chứng, đặc biệt là đau bụng nhiều vì rất có thể đó là biểu hiện của việc đã có biến chứng xảy ra.
Những xét nghiệm được bác sĩ chỉ định để chẩn đoán nang nước buồng trứng là:3
Siêu âm phụ khoa
Siêu âm phụ khoa là một phương tiện đầu tay trong khảo sát sơ bộ các cấu trúc vùng chậu của người phụ nữ. Ngoài ra, chi phí siêu âm không cao nên được chỉ định đầu tiên để giúp cho chẩn đoán nhanh chóng. Hình ảnh nang nước cạnh buồng trứng trên siêu âm thường là nang có thành mỏng, bờ đều, thường 1 thùy (66%), hiếm khi nhiều thùy (4%), nang di chuyển độc lập với buồng trứng khi ấn đầu dò siêu âm.5
Chụp cộng hưởng từ (MRI) vùng chậu
Đây là một cận lâm sàng giúp bác sĩ xác định liệu rằng nang nước cạnh buồng trứng này có tính chất ác tính hay không. Ngoài ra, chụp cộng hưởng từ (MRI) vùng chậu còn giúp cho việc theo dõi sự phát triển kích thước của khối u. Tuy nhiên, đây là một cận lâm sàng cao cấp nên các bác sĩ rất cân nhắc thực hiện cho người bệnh vì chi phí cao.3 5
Xét nghiệm máu
Trong trường hợp bác sĩ có nghi ngờ nang nước cạnh tai vòi có dấu hiệu của ác tính, xét nghiệm máu các “chỉ báo khối u” sẽ được thực hiện nhằm đánh giá thêm.
Nội soi ổ bụng chẩn đoán
Do nang nước cạnh tai vòi/ nang nước cạnh buồng trứng có thể có hình ảnh rất giống u nang buồng trứng trên siêu âm nên các bác sĩ có thể đề nghị thực hiện thủ thuật này để chẩn đoán. Dụng cụ sẽ được đưa vào ổ bụng qua vết rạch da nhỏ để quan sát trực tiếp các cấu trúc trong vùng chậu.3
Tuy nhiên, đây cũng được xem như là một cuộc phẫu thuật nên thường không được chỉ định rộng rãi. Trên thực tế lâm sàng, các bác sĩ thường kết hợp thủ thuật này như một bước đi sau: vừa để chẩn đoán vừa để điều trị cùng lúc bằng phẫu thuật cho bệnh nhân.
Nếu kích thước nang nhỏ và không có triệu chứng, bệnh nhân chỉ cần theo dõi mà không phải can thiệp phẫu thuật hay uống thuốc. Việc theo dõi thường là siêu âm khảo sát sự thay đổi kích thước của nang theo lịch hoặc khi bệnh nhân có dấu hiệu bất thường.
Thuốc điều trị u nang nước buồng trứng
Không giống như các bệnh lý nội khoa khác, nang nước cạnh buồng trứng không được điều trị bằng cách uống thuốc. Các phương pháp điều trị dân gian như đắp lá thuốc cũng không có hiệu quả. Điều trị bệnh lý này cho đến nay là phương pháp ngoại khoa, tức phẫu thuật.
Có phải mổ nang nước cạnh buồng trứng?
Nếu kích thước nang nước cạnh buồng trứng/tai vòi lớn hơn 10 cm, bác sĩ sẽ chỉ định phẫu thuật cắt bỏ nang nước này. Kĩ thuật sẽ bao gồm:
1. Phẫu thuật nội soi
Phương pháp này rẽ rạch những dường da rất nhỏ khoảng 0,5 – 1 cm trên thành bụng, qua những vết rạch này bác sĩ sẽ đưa dụng cụ vào khoang ổ bụng để tiến hành cắt bỏ nang nước cạnh buồng trứng. Bệnh nhân sẽ được gây mê trong quá trình phẫu thuật.4
2. Phẫu thuật mở bụng
Phẫu thuật này có mức độ xâm lấn hơn, vết rạch da dài hơn. Nếu người bệnh không ở trong bệnh cảnh cấp cứu cần phải mổ ngay, kĩ thuật mổ nội soi sẽ được ưu tiên hơn. Ngoài ra, kĩ thuật mở bụng thường áp dụng cho những phụ nữ có thai. Lúc mổ sinh, các bác sĩ sẽ nhân cơ hội để kiểm tra và cắt bỏ luôn khối nang nước buồng trứng/ nang nước cạnh tai vòi.
Hình ảnh có chứa nội dung nhạy cảm, bạn đọc cân nhắc trước khi xem
Xem
Tương tự như các loại u buồng trứng thực thể khác, chúng ta không thể ngăn chặn phát triển của nang nước cạnh tai vòi hay u nang nước buồng trứng. Việc phòng ngừa sẽ nghiêng về phòng tránh các biến chứng có thể xảy ra của bệnh lí này.
Theo dõi và khám sức khỏe định kỳ
Bằng cách khám sức khỏe định kì và tuân thủ theo lịch hẹn tái khám của bác sĩ hoặc khám ngay khi có những dấu hiệu bất thường như đau bụng,…
U nang nước buồng trứng kiêng ăn gì?
Chế độ ăn uống ở những người có nang nước cạnh buồng trứng cũng không có gì đặc biệt so với người bình thường. Chủ yếu đảm bảo đầy đủ các nhóm chất dinh dưỡng: đạm, đường, béo và các muối khoáng. Người bệnh không cần kiêng ăn gì đặc biệt. Bên cạnh đó, tránh ăn uống quá kiêng khem dẫn đến thiếu máu. Tình trạng thiếu máu sẽ không tốt cho cơ thể nếu có chỉ định phải phẫu thuật để cắt bỏ nang.
Tổng kết về nang nước cạnh buồng trứng
- Nang nước cạnh buồng trứng/ nang nước cạnh tai vòi là những thuật ngữ đúng và được dùng trong y học hiện nay.
- Đây là một loại nang có chứa dịch bên trong, thường gặp ở phụ nữ 30 – 40 tuổi.
- Do vị trí nằm gần với buồng trứng nên có thể nhầm lẫn với những loại u của buồng trứng.
- Đa số nang nước cạnh buồng trứng/ nang nước cạnh tai vòi có kích thước nhỏ và không gây ra triệu chứng.
- Một số ít có thể dẫn đến biến chứng: xuất huyết, xoắn, vỡ nang/vỡ tai vòi. Khi có bệnh nhân sẽ đau bụng và có những triệu chứng khác đi kèm.
- Để chẩn đoán nang nước cạnh buồng trứng/ nang nước cạnh tai vòi, bệnh nhân thường được chỉ định thực hiện siêu âm phụ khoa để khảo sát.
- Điều trị chủ yếu là theo dõi qua những lần tái khám phụ khoa đối với những nang có kích thước nhỏ. Những nang có kích thước lớn hoặc có biến chứng sẽ tiến hành phẫu thuật.